Nxënësit e shkollave të mesme kanë aftësinë për të njohur dezinformatat me të cilat thonë se janë rritur, por gjithsesi ndodh që disa prej tyre “rrëshqasin” dhe ndajnë apo besojnë në ndonjë manipulim. Përshtypja e tyre është se dezinformimi është masivisht i pranishëm në të gjitha rrjetet sociale, dhe për ta kontrolluar atë përdorin teknika të ndryshme nga kontrolli i burimit, kush e ka shkruar dhe shpërndarë lajmin, nëse lajmi është shpërndarë në media të tjera, nëse ka burime përkatëse në lajme.
Mila Arsovska, gjimnaziste e gjimnazit “Goce Dellçev” nga Kumanova, thotë se ka një sy të mprehtë dhe mund të dallojë menjëherë dezinformatat, edhe pse pranon se “ka disa dezinformata që janë shumë të vërteta dhe e kontrolloj nëse është. një mashtrim ose nga një faqe zyrtare në internet para se ta besoj në to.” Ajo thotë se nuk ka ndarë kurrë më parë dezinformata, por shpesh ndodh me shokët e saj të klasës që ndajnë lajme të fabrikuara në grupe shkollore, si lajme për bomba false apo shitur bileta koncertesh më të lira, të cilat rezultojnë të jenë “fake”, etj.
Gjorgi Zlatevski, i cili është në vitin e tretë në të njëjtën shkollë të mesme, thotë se është rritur me dezinformata dhe duke u përballur çdo ditë me to, ka mësuar si ta njohë atë.
“Unë mund të njoh shumicën e dezinformatave, por me ndihmën e inteligjencës artificiale, tani është më e lehtë të krijohet dhe të përhapet më shpejt. Mendoj se tani ka më shumë dezinformata. Ndodh që unë ende besoj në disa dezinformata, por jam mësuar të kërkoj faktet në ato që janë shkruar, ende nuk i kontrolloj fotot”, thotë ai.
Një përvojë të ngjashme kanë ndarë edhe nxënësit e shkollave të mesme të gjimnazit “Georgi Dimitrov” në Shkup. Ata thonë se procesi i njohjes së dezinformatave vështirësohet edhe nga inteligjenca artificiale e përdorur për të krijuar video apo foto manipuluese.
“Në përditshmërinë time hasem shpesh me lajme të rreme për njerëz të famshëm, të cilat i dalloj nga logjika ose do të hulumtoj më shumë për të arritur tek përgjigja. Inteligjenca artificiale lehtëson krijimin e lajmeve të rreme dhe për këtë arsye ushtrimet që i kryenim në punëtori ishin interesante dhe edukative”, thotë Filip Karfilovski, gjimnazist nga “Gorgi Dimitrov” SUGS nga Shkupi.
Dezinformatat dhe mjetet për njohjen e manipulimeve vizuale ishin temë e dy laboratorëve mediatikë me temën “Njohja e dezinformatave dhe krijimi i përmbajtjeve mediatike” organizuar nga Instituti për Studime të Komunikimit në shkollat e mesme NSH “Goce Dellçev” në Kumanovë dhe SUGS “Georgi Dimitrov”. “ në Shkup. Nxënësit e shkollave të mesme patën mundësinë të krijojnë histori gazetareske dhe të praktikojnë gazetarinë celulare, regjistrimin dhe montimin me celular.
“Ne të rinjtë dimë të njohim mashtrimet në internet, por më duhet të pranoj se po bëhet gjithnjë e më e vështirë. Trajnimi me të vërtetë na ndihmoi të kuptojmë teknikat dhe mjetet e kontrollit të fakteve, gjë që është jashtëzakonisht e rëndësishme. Nëpërmjet një kombinimi leksionesh dhe ushtrimesh praktike, kjo punëtori më ndihmoi të kuptoj më thellë sfidat me të cilat përballemi. Më pëlqeu veçanërisht ushtrimi me shkrim, i cili mendoj se më ka përmirësuar të kuptuarit dhe më ka inkurajuar të jem më kritik ndaj përmbajtjes që konsumoj dhe ndaj. Ushtrimi i regjistrimit ishte gjithashtu interesant dhe na dha njohuri të reja se si t’i përçojmë mesazhet siç duhet.
Përveç kësaj, ne trajtuam rolin e inteligjencës artificiale – një temë për të cilën unë personalisht kam mendime të ndara. Aftësia e AI për të manipuluar tekstin dhe imazhet e bën më të vështirë të dallosh atë që është e vërtetë. Prandaj, punëtoritë e tilla janë jashtëzakonisht të dobishme sepse na ndihmojnë të bëhemi më të shkolluar në botën digjitale dhe të jemi më të përgjegjshëm kur shkëmbejmë informacione”, thotë Ivana Sarevska, viti i katërt në SUGS “Georgi Dimitrov”.
Nxënësit e shkollave të mesme ranë dakord se mjeti më i rëndësishëm për të ndaluar përhapjen e dezinformatave dhe manipulimeve të tjera mediatike në botën dixhitale është të mendojnë në mënyrë kritike dhe logjike për lajmet që u arrijnë para se të vendosin nëse do t’i besojnë dhe shpërndajnë ato.
Laboratori mediatik për njohjen e dezinformatave dhe krijimin e përmbajtjes mediatike u organizua në kuadër të Ditëve të Literaturës Mediatike 2024 të organizuar nga Rrjeti i Literacy Media.
Këto punëtori organizohen në kuadër të projektit “Përdor faktet” i mbështetur nga Ambasada Britanike në Shkup dhe janë pjesë e aktiviteteve të Departamentit të UNESCO-s për arsimim për të ardhmen dhe Arsimimit mediatik dhe informativ në ICS.
